Niçin Kitedit?

ÇÜNKÜ edebiyatın, eleştiriye en az konu olan alanlarının başında çocuk ve gençlik kitapları geliyor.

Oysa çocuk ve gençlik kitapları yayıncılığı canlı bir pazar. Büyük yayınevlerinin, yayıncılığa yeni heveslenenlerin görmezlikten gelemediği kadar canlı, hem de. Düne kadar yalnızca yetişkin kitapları basmış olan yayınevleri bu alana el atıyor; çocuk ve gençlik edebiyatında uzman olduğunu iddia eden yayınevleri piyasaya sürekli yeni kitaplar sürüyor; çocuklarımız en iyisine layık diyen butik yayınevleri açılıyor. 

Ya sonra? Sonra bu kitaplar pazarlanıyor. Yayınevleri kataloglar, basın bültenleri, ilanlar yoluyla kitaplarını tanıtmaya çalışıyorlar. Büyük bütçeli pazarlama kampanyaları yetişkin edebiyatı alanına özgü değil artık. Çocuk ve gençlik kitaplarının kârlı bir iş olduğunun/olabileceğinin sinyalleri arttığından beri bu alanda faaliyet gösteren yayınevleri de tanıtıma giderek daha büyük bütçeler ayırıyor. Öyle ki, 10, 20 ve daha fazla yıldır iyi ihtimalle tek editörle, üç beş çevirmenle idare eden bu yayınevlerinin çalışan kadrosu artık ağırlıklı olarak pazarlamacılardan, basın danışmanlarından, sosyal medya uzmanlarından, reklamcılardan oluşuyor.

İlanlar büyüdüğünden beri medya da çocuk ve gençlik edebiyatına eskisi kadar ilgisiz kalamıyor. Tanınmış bir edebiyat eleştirmeninin bir çocuk kitabına “gönül indirdiği”ne hâlâ  yok denecek ölçüde az rastlanıyor. Ancak ne zamandır kitap eklerinin çocuk ve gençlik edebiyatıyla ilgili (‘özel’ sayfalara, ‘özel’ köşelere sürülmüş) ‘özel’ alanları var. Buna kimi köşe yazarlarının arada sırada (hele de kendi çocukları ya da torunları varsa) ‘özel’ hayatlarına giren bir çocuk kitabından söz etmeleri ve doğrudan ebeveynlere ya da öğretmenlere seslenen, yani asıl alıcının seçimlerini etkilemeye çalışan ‘özel’ çocuk kitabı blogları ya da web sayfaları ekleniyor. Hepsinin ortak özelliği kitap tanıtımı çerçevesinin dışına taşmamaları.

Bir şeyi sanat eleştirisine konu etmek için onu özgün bir sanat eseri olarak ele almak, ona bu statüyü tanımak gerekir. Özgün bir sanat eserini eleştirebilmekse bu alana ilişkin belli bir birikimi, samimi bir ilgiyi ve ciddi bir emeği şart koşuyor. Türkiye’de çocuk ve gençlik kitapları alanında kalem oynatanlara bakıp her iki alanın da aksadığını söylemek zor değil.

Buna rağmen çocuk ve gençlik edebiyatının gerçek bir eleştiriye konu edilmemesinin esas nedeni başka yerde aranmalı. Esas neden tüm edebiyat dünyasını giderek daha çok belirlemeye başlayan piyasa ilişkileri. Fark şu:  İyi kötü bir geleneği olan yetişkin edebiyatı eleştirisi bu piyasa ilişkileri tarafından dejenere ediliyorken, kısa bir geçmişi olan çocuk edebiyatı eleştirisi bizzat bu ilişkilerin içine doğdu, onlar tarafından şekillendi. Aslında çocuk edebiyatı eleştirisi adına, ortada ölü bir doğum var da denebilir. 

İşin kötüsü çocuk kitapları tanıtımı da eskisi kadar iyi niyetli, sevimli, cici saiklerle yürütülen bir çaba olmaktan çıktı. Çocuk kitapları tanıtımları arttıkça bu alanda kalem oynatanlar azaldı. Artık yayınlanan çoğu çocuk kitabı tanıtımı yazısı, yayınevlerinin elinden çıkma reklam metinlerinden, basın bültenlerinden oluşuyor. Copy-paste gazetecileri bu yazıların noktasına virgülüne dokunmadığı gibi, kaynak da belirtmiyor. Yayınevleri ile gazeteler arasında garip (hâlâgaripseyenler kaldıysa tabii) pazarlıklar sürüyor. O hafta verilen ilanın büyüklüğü yayınlanacak tanıtım yazısının uzunluğunu belirleyebiliyor.

Kısacası çocuk ve gençlik edebiyatı okuru, meraklısı ve alıcısı yanıltıcı bir tanıtım yazıları kuşatması altında. Aynı kuşatmadan yazarlar, çevirmenler, editörler tüm yayın dünyası etkileniyor. Ne yazık ki, çocuk edebiyatı eleştirisinin içinde bulunduğu güven vermeyen ortam ve koşullarından çocuk ve gençlik edebiyatı ödülleri de kendini kurtaramıyor. Güvenilirliği kamuoyunda kabul edilmiş çocuk ve gençlik edebiyatı ödülü var mı? Varsa bile ilk anda akla gelmiyor. 

Tablo kabaca şu:  Ekonomik gücü olan ya da tanıtıma büyük bütçe ayıran yayınevleri kendilerini en iyi, en uzman, en büyük ilan ediyorlar. Haliyle en güzel çocuk ve gençlik kitaplarını da onlar yayınlıyorlar. Öyle iddia ediyorlar. Medya döne döne bu kitapları tanıtıyor. Alıcılar ve okuyucular bu kitapları alıyor. Çok satan bu kitapların yazarları, editörleri, yayın yönetmenleri kendilerini çok başarılı sanıyor. Ödüller onlar tarafından paylaşılıyor.

Bu tabloda eksik olan, Kitedit’i ihtiyaç haline getiren olgu: Çocuk ve gençlik kitaplarını estetik, edebi kıstaslarla değerlendirmek. Eleştiri yoluyla, çocuk ve gençlik edebiyatı alanında iddia sahibi yayınevlerini, bu iddiayı doldurmaya zorlamak. Bunu başaramayanların başından ‘en iyi’, ‘uzman’, ‘öncü’ tacını düşürmek.  Çocuk kitabı alanında verimini sürdüren yazar, çizer ve çevirmenleri üzerinde, eserlerini sanatsal kıstaslar çerçevesinde gerçekçi bir şekilde değerlendirmeleri ve geliştirmeleri için basınç oluşturmak. Özgür seçimler yapmak isteyen çocuk ve gençlik edebiyatı meraklısı, okuyucusu ve alıcısına edebiyat eleştirisiyle hizmet vermek. 

İhtiyacı tanımladık. Onu nasıl dolduracağımızı da açıklayalım.

• Kitedit yalnızca edebiyat eleştirisine ve edebiyat dünyasını ilgilendiren konulara yer verecektir.
• Kitedit’in ele aldığı eserlerin estetik zaaflarına, edebi zayıflıklarına ya da kurgusal hatalarına yoğunlaşacak, çocuk ve gençlik kitapları yayıncılığının aksayan yönlerine dikkat çekecektir.
• Kitedit kendini bu tercihiyle bir parça sınırlandırdığının farkında. Ancak yayın dünyasında güçlü olan hal-hatır ilişkilerinin ve piyasa kurallarının dışına kalmak, bu doğrultuda bir güven oluşturmak için bunu göze alıyor.  (Yayınevileri ya da yazarların kitaplarının olumsuz özellikleriyle ele alınması için bize başvuracaklarını beklemediğimiz gibi, bir yergi yazısına 'yayınevinin, yazarın hatırı için kaleme alındı' deneceğini de ummuyoruz.)
• Bu tercih Kitedit’in çocuk ve gençlik kitaplarının olumlu örneklerini, güçlü yanlarını, estetik değerlerini görmezden geldiği yanılgısına yol açmamalı. Sapla samanın birbirine karıştığı bugünkü ortamda, olumsuzlukları örten örtüleri kaldırmak, zaafa, zayıflığa adını koymak aynı zamanda olumluya alan açmak, değerinin görünmesini ve gelişmesini sağlamak demektir. Kitedit’in amaçladığı da budur.
• Kitedit’in yazarları, blog kendini güvenilir bir edebiyat eleştirisi platformu olarak kanıtlayıncaya kadar Kitedit imzasını ya da mahlas kullanacaklardır. Bunun nedeniKitedit yazarlarının yayın dünyası içerisinde bulunmaları, ekmek paralarını bu alanda çalışarak kazanmalarıdır. Kitedit yazarları işini kaybetme ya da yazar arkadaşını, yayınevi patronunu, çevirmen dostunu küstürme korkusundan uzak, düşüncelerini özgürce ifade etmek istiyorlar. Otosansürden korunmak için isimsiz kalmayı seçiyorlar.
• İsteyen herkes dışardan Kitedit’e çocuk ve gençlik edebiyatı ya da yayıncılığıyla ilgili eleştiri yazıları yollayabilir. Kitedit  öncelikli olarak çizgisine yakın bulduğu yazıları yayınlayacaktır. Çizgisine yakın bulmadığı yazılara ise ya kendi yorumuyla birlikte yer verecek, ya da o yazılara link vermekle yetinecektir. Kitap tanıtımı çerçevesini aşmayan ya da konu dışı metinler elenecektir.